Франсуа Мориак

Франсуа Мориак
François Mauriac
Франсуа Мориак в 1933 г.
Туған күні	11 қазан 1885 (1885-10-11)
Туған жері	Бордо, Франция
Қайтыс болған күні	1 қыркүйек 1970 (1970-09-01) (84 жас)
Қайтыс болған жері	Париж, Франция
Азаматтығы	Франция
Мансабы	романист, ақын, драматург, публицист
Шығармашылық жылдары	1909—1970
Марапаттары	Француз академиясының Үлкен сыйлығы (1926) Әдебиет саласындағы Нобель сыйлығы (1952)

Франсуа Мориак (фр. François Mauriac) (11 қазан 1885, Бордо — 1 қыркүйек 1970, Париж) — француз жазушы; француз академиясының мүшесі (1933); әдебиет бойынша Нобель сыйлығының лауреаты (1952); Құрмет легионы Үлкен крест орденімен марапатталған (1958). 20 ғасырдағы ең ірі католик жазушыларының бірі.

Өмірбаяны

Франсуа Шарль Мориак 1885 жылы 11 қазанда Бордо қаласында бизнесмен Жан Поль Мориак пен Маргарита Мориактың ұлы болып дүниеге келген. Оның әкесі Гасконияда ағаш сатушы және жер иесі болған, ал анасы көпестер отбасынан шыққан. Франсуа Мориак отбасының кенжесі болды. Оған қоса, отбасында төрт бала болды: үлкен әпкесі және үш ағасы. Франсуа екі жасында әкесі қайтыс болды. Ол үйдің кенжесі болғандықтан, оған көп көңіл бөлетін.

Мориак өзінің бастауыш және орта білімін Кодеранда алып, 1892 жылы сонда оқуға түсті. Онда ол Андре Лаказды кездестірді, онымен өмір бойы дос болды.

Мориактың әжесі Ирма 1902 жылы қайтыс болды. Болашақ жазушы үшін оны жерлеп үлгермей, отбасы мұраны бөлісе бастағаны нағыз күйзеліс болды.

Бордо лицейінің мұғалімі Марсель Дроуен (жазушы Андре Гиденің қайын інісі) оны өзінің шығармаларымен, сонымен қатар Пол Клодель, Артур Рембо, Чарльз Бодлер, Колетт шығармаларымен таныстырды. Бакалавр дәрежесін алғаннан кейін Бордо университетіне оқуға түсіп, әдебиетті оқыды. 1905 жылы университетті бітірді.

1905 жылдан 1907 жылға дейін ол католиктік шіркеуді реформалау, антиклерикалдық және материалистік солшыл қозғалыстарға балама құру, жұмысшылар мен христиандықты татуластыру мақсатын көздейтін Марк Саньенің «Сильон» католиктік ұйымының жиналыстарына қатысты.

1907 жылға дейін отбасымен Бордода тұрды. Келесі жылы ол Парижге көшіп, барлық уақытын 1908 жылы оқуға түскен Эколь де Шарттағы емтихандарға дайындалуға арнады. Алғашқы басылымы сәтті шыққаннан кейін ол әдебиетпен айналысу үшін оқуын тастады.

Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде ол Қызыл Крест госпитальдарының бірінде санитар болып қызмет етті. 1913 жылы ол Жанна Лафонға үйленді. 1914 жылы олардың ұлы Клод дүниеге келді. Олардың басқа балалары Клер, Люк және Жан 1917, 1919 және 1924 жылдары дүниеге келген.

1933 жылы ол Эжен Бриюктің орнына Франция академиясының мүшесі болып сайланды.

Испаниядағы Азамат соғысы кезінде ол солшыл болды, католик шіркеуін Франконы қолдағаны үшін сынады. Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде Франция құлағаннан кейін ол қысқа уақыт маршал Петеннің коллаборатористік режимін қолдады, бірақ 1941 жылдың желтоқсанында ол Қарсыласу қозғалысына қосылды. Ол Қарсыласудың астыртын баспасында Les Éditions de Minuit ( «Түн ортасы басылымдары») басып шығарған Франция академиясының жалғыз мүшесі болды. Алайда бостандыққа шыққаннан кейін ол француздарды басқыншылармен ынтымақтастықта болғандармен мейірімді болуға шақырды. Ол отаршылдық саясатқа қарсы шықты, француз әскерилерінің Алжирдегі азаптауын қатаң айыптады.

Вемарадағы жазушының моласы.

Мориактың кеңесі бойынша Эли Визель Холокост туралы өзінің ащы тәжірибесін қағазға түсірді: оған атақ әкелген оның француз тілінде бірінші романы «Түн» Мориактың алғы сөзімен шықты. Христиан қоғам қайраткері ретінде ол Роже Пейрефитпен бітіспес пікірталас жүргізді.

Мориактың ұлы Клод, де Голльді жақтаушы, кейін белгілі жазушы және әдебиеттанушы, 1940 жылдардың аяғында генералдың жеке хатшысы болып жұмыс істеді. Брессонмен бірге ойнаған оның немересі Анна Виаземский Жан-Люк Годардың әйелі болды .

Ол 1970 жылы 1 қыркүйекте 84 жасында Парижде қайтыс болды. Ол Вемарс зиратында жерленді ( Валл-д'Уаз). Оның шығармаларының толық жинағы 1950-1956 жылдар аралығында он екі томдық болып шықты.

Шығармашылығы

Мориак өзінің алғашқы салмақты шығармасын он үш жасында жазды. Бұл «Va-t-en! », оны әпкесі Жерменге арнады.

Жазушы 1909 жылы «Дұғада қайырылған қолдар» атты алғашқы өлеңдер жинағын басып шығарды. Бұл жинақ көптеген жазушылардың назарын аударды, бірақ атақ жазушыға кейінірек келді, өйткені бұл өлеңдер әлі аңғал, әрі пісіп—жетілмеген болғандықтан, олар жазушының діни көзқарастарының әсерін сезіледі.

Оның алғашқы романы «Шынжыр ауыртпалығы астындағы бала» (1913) оның кемелденген шығармашылығына тән қасиеттерді көрсетті. Бұл романда автор реализм ықпалымен губерниялардан «астананы бағындыруға» келген жас жігіт туралы жазады. Бірақ жас жігіт астанада өзін жалғыз сезінеді, бұл оның айналасындағыларға да әсер етеді. Бірақ оның қажығаны ойдан шығарылған және ол Құдайға бет бұрып, немере әпкесінің махаббатына жауап беру арқылы тыныштық табады.

Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде ол әдеби қызметін тоқтатты, бірақ ол аяқталғаннан кейін жұмысын қайта бастады. Сөйтіп, 1922 жылы «Алпеске берілген сүйіс» повесі пайда болды.

Бұл роман жазушының адам жанының білгірі ретіндегі беделін нығайта түсті. Кітаптың кейіпкері - сыртқы келбетіне өте күрделі және басқа адамдардың жиіркеніштілігін көруден қорқатын, сондықтан олардан қашып, діннен пана табатын жас ергежейлі жігіт. Бір күні жергілікті ару оның отбасы бай болғандықтан, қаһарманға үйленуге мәжбүр болады. Бола тұра неке екеуі үшін де азапқа айналады. Романда автор осыған баса назар аударады.

Жазушы «Ана» (1923) романында ананың ұлына деген озбыр махаббатын, оның некесінің бұзылуына себеп болғанын баяндайды. Әйелсіз, жетім балаға адал кәрі қызметшінің қамқорлығы ғана қалды.

Мориак өзінің романдарында өзін рухани құмарлықтың теңдесі жоқ талдаушысы және провинциялық буржуазияның өткір сыншысы ретінде көрсетті («Ана»; «Махаббат шөлі»; «Жыландар шоғыры»; «Фронтенактардың құпиясы»). Оның романдарының көпшілігі сенім мен тілек тақырыбына, сондай-ақ кейіпкерлер еңсеруі керек рухани күйреуге бағытталған.

«Тереза Дескейру» (1927) романының тақырыптары да күнә мен қылмысқа айналады. Автор қиянаттың бастауын табуға тырысады, ал ізденіс оны буржуазиялық қоғамдағы неке мәселелеріне, отбасы мен адамгершілік мәселелеріне жетелейді. Қаһарман қызды өз қылмысында ақтамай-ақ, автор да оған түсіністікпен қарайды, өйткені ол филисттік қоғамның құрбаны болды. Тереза өзі жек көретін, тоқмейілсіген буржуаның әйелі болады. Оның үмітсіздігі өшпенділікке айналады, ал өшпенділік қылмысқа әкеледі.

Реалистік тұрғыдан алғанда ең күшті роман «Жыландардың шоғыры» (1932) романы болуы керек. Жыландар шоғыры, автордың ойынша, католиктік діннің нұрын білмеген адам жанын бейнелеудің бір түрі. Кітапта буржуазиялық отбасының әрбір мүшесі «өз өшпенділігінің уымен басқалардың тіршілігін улайды». Бұл роман арқылы автор буржуазиялық таптың құрметті және гүлденген өмірі туралы мифті жояды. Отбасындағы өшпенділік сәтсіз некенің салдары емес, бүкіл қоғамның диагнозы. Роман – қоғамның төменгі таптарынан шыққан, буржуазиялық көпестер қоғамына әртүрлі көзбен қарай алатын отағасының мойындауы.

1933 жылы 1 қарашада Мориак Француз академиясының мүшесі болып сайланды. Бар мойындалғанына қарамастан, католик шіркеуі жазушыға сақтықпен және тіпті дұшпандықпен қарады. Оның барлық дерлік романдарына католиктік цензура тыйым салған .

Жазушы Тереза Дескэйру сюжетін бірнеше жылдан кейін «Түннің соңы» (1935) романында жалғастырды. Қарт Тереза өзінің жан дүниесінде күнә бар аянышты өмір сүреді. Кітаптың идеясы - өмір азап (түн), ал азаттық (күн) тек өлімнен кейін келеді.

«Қара періштелер» (1936) романы мен «Асмодей» (1937) пьесасы табыс әкелген жоқ, бірақ кейінгі «Ешқайда бармайтын жол» романы (1939) автор бұрынғы даңқын қайтарады. Мұндағы жол бейнесі – пайдаға құштарлығымен қоғамның құрбаны болған адамдардың тағдыры туралы сюжет ашылатын фон ғана. Автор мұндай қоғам мәселесінен шығудың екі жолы бар деп есептейді: төңкеріс немесе Құдайға бет бұру. Дегенмен, ол Құдайды неғұрлым қолайлы нұсқа деп санайды.

«Фарисейлік әйел» (1941) романында автор христиандықтың рухын емес, ең алдымен «хатты» ұстануға тырысатын адамдарды сынауға жүгінеді. Осылайша өсиетті ұстанғандардың таратқан әділетсіздігі әшкереленеді.

Оның соңғы романы «Өткеннің баласы» 1969 жылы оң пікірлерге ие болды. Келесі роман «Мальтаверн» қайтыс болғаннан кейін 1972 жылы жарық көрді.

Марапаттар, сыйлықтар

• 1926 - роман үшін Француз академиясының Үлкен сыйлығы
• 1933 - Француз академиясының мүшесі
• 1952 - Әдебиет бойынша Нобель сыйлығы: «ол өзінің романдарында адам өмірінің драматургиясын көрсеткен терең рухани түсінігі мен көркемдік күші үшін»
• 1958 — Құрметті Легионның Үлкен Кресті

Өнер туындылары

Роман, повесть және әңгімелер

• 1913 — L'Enfant chargé de chaînes («Шынжыр жүгі астындағы бала» / «Шынжырдағы бала»)
• 1914 — La Robe prétexte («Патрициандық тога»)
• 1920 — La Chair et le Sang («Дене мен қан»)
• 1921 — Préséances
• 1922 — Le Baiser au lépreux («Алпеске берілген сүйіспеншілік» / «Алпеске сүйіспеншілік»)
• 1923 — Le Fleuve de feu («От ағыны» / «Отты өзен»)
• 1923 — Genitrix («Ана»)
• 1923 — Le Mal («Зұлымдық»)
• 1925 — Le Désert de l'amour («Махаббат шөлі») (роман үшін Француз академиясының Бас жүлдесі, 1926)
• 1927 — Thérèse Desqueyroux («Тереза Дескэйру» / «Тереза Дескэйру»)
• 1928 — Destins («Тағдырлар»)
• 1929 — Trois Récits («Үш әңгіме») Әңгімелер жинағы: Coups de couteau, 1926; Un homme de lettres, 1926; Le Démon de la connaissance, 1928 ж
• 1930 — Ce qui était perdu («Жоғалған нәрсе»)
• 1932 — Le Nœud de vipères («Жыландардың тізбегі»)
• 1933 — Le Mystère Frontenac («Фронтенак отбасының құпиясы»)
• 1935 — La Fin de la nuit(«Түннің соңы»)
• 1936 — Les Anges noirs («Қара періштелер»)
• 1938 — Plongées («Төмен» / «Суға секіру») Әңгімелер жинағы: Thérèse chez le docteur, 1933 («Дәрігердегі Тереза»); Thérèse à l' hotel, 1933 («Қонақ үйдегі Терезе»); Le Rang («Престиж»); Insomnie; Conte de Noël
• 1939 — Les Chemins de la mer («Ешқайда бармайтын жол»)
• 1941 — La Pharisienne («Фарисейлік әйел»)
• 1951 — Le Sagouin («Маймыл») («Әңгіме).
• 1952 — Galigaï («Галигай»)
• 1954 — L'Agneau («Құрбан қозы»)
• 1969 — Un adolescent d'autrefois («Ескі заманның жасөспірімі»)
• 1972 — Maltaverne («Мальтаверн») (Аяқталмаған роман; қайтыс болғаннан кейін жарық көрді.)

Поэзия

• 1909 — Les Mains jointes («Біріктірілген қолдар» / «Дұғада бүктелген қолдар»)
• 1911 — L'Adieu à l'Adolescence («Балалық шақпен қоштасу»)
• 1925 — Orages («Найзағайлар»)
• 1940 — Le Sang d'Atys («Атистің қаны»)

Пьесалар

• 1938 — Asmodée («Асмодей»)
• 1945 — Les Mal-Aimés («Сүйікті еместер»)
• 1948 — Passage du malin («Зұлымдық алдады»)
• 1951 — Le Feu sur la terre («Жердегі өрт»)

Сыртқы сілтемелер

• Франсуа Мориакқа арналған әдеби сайт Мұрағатталған 20 маусымның 2013 жылы. (франц.)

• Франсуа Мориак ат. Малагардағы орталық (Сен—Мексан, Жиронда)(франц.)